Semmelweis museum

door bhrw | jan 12, 2025 | geschiedenis, gezondheidszorg | 0 Reacties

In de hart van Boedapest, Hongarije, staat het kleine maar indrukwekkende Semmelweis museum, ter ere van een man die de medische wereld in de 19e eeuw heeft getransformeerd: Dr. Ignacz Semmelweis.

Het leven van Semmelweis leest als een tragedie van enerzijds wetenschappelijke frustratie maar anderzijds voldoening en en overwinning. Semmelweis leefde in een periode waarin de noodzaak van hygiënische maatregelen in de geneeskunde niet algemeen werd erkend. Aanvankelijk weigerden veel artsen zijn theorieën en inzichten te accepteren, wat zijn boodschap des te krachtiger maakte en ons nu, meer dan ooit, herinnert aan het belang van persoonlijke hygiëne.

Ignacz Semmelweis werd geboren op 1 juli 1818 in Buda, het huidige deel van Boedapest. Hij kwam uit een welgestelde familie en kreeg een uitstekende opleiding. Semmelweis studeerde geneeskunde aan de Universiteiten van Pest en van Wenen, waar hij in 1844 afstudeerde; vijf dagen nadat zijn moeder overleed. Na zijn geneeskunde studie bekwaamde hij zich verder in de chirurgie en de verloskunde, en in juli 1846 werd hij benoemd als medisch specialist in de verloskunde in de Vrouwenkliniek in Wenen, die onder leiding stond van professor Klein.

Hier werd hij geconfronteerd werd met de hoge sterftecijfers onder kraamvrouwen. In die tijd waren er twee afdelingen in de kliniek, één waar voornamelijk vroedvrouwen werkten, en één waar medische studenten de patiënten begeleidden. De sterfte aan kraamvrouwenkoorts was rond de 3% in de eerste afdeling, maar tot wel 18% in de tweede afdeling! Het viel op dat vrouwen die bevielen in de vroege ochtend, meestal meer kans hadden om te overlijden dan vrouwen die overdag bevielen. Dit wekte zijn nieuwsgierigheid en leidde tot een diepgaand onderzoek. In de vroege jaren 1800 was er nog weinig begrip van infectiepreventie, en artsen voerden vaak hun taken uit zonder enige vorm van hygiëne. Semmelweis begon op te merken dat de artsen en student-artsen die bevallingen hielpen, vaak ook overleden vrouwen onderzochten zonder hun handen goed te ontsmetten. Hij kwam op het idee dat een soort besmetting, veroorzaakt door deze “klinische infecties”, verantwoordelijk kon zijn voor de enorme sterfte onder kraamvrouwen. Eén belangrijke en dramatische gebeurtenis ondersteunde zijn conclusies: de 44-jarige hoogleraar Kolletschka overleed in 1947 aan een beeld dat erg op dat van kraamvrouwenkoorts leek, nadat hij tijdens een autopsie in zijn vinger was geprikt door een student met het mes, dat voor de autopsie werd gebruikt. Kolletschka overleed, zo werd beschreven, een aantal dagen later aan de gevolgen van een zeer ernstige infectie. In 1847 introduceerde Semmelweis daarom een procedure om de handen grondig te wassen met een chlooroplossing voordat studenten bevallingen bijwoonden en uitvoerden. Het resultaat was verbluffend; de sterftecijfers daalden van meer dan 18% naar minder dan 2%. Dit ontdekkingsproces was essentieel voor de verdere ontwikkeling van hygiënische praktijken in de geneeskunde.

Hoewel zijn methoden duidelijke voordelen boden, kreeg Semmelweis eerder tegenwerking dan erkenning van zijn collega’s. De medische gemeenschap in zijn tijd was nog steeds sterk gehecht aan diverse theorieën als bijvoorbeeld ‘miasma’ of ‘slechte lucht’ als oorzaak van ziekten. Zijn ideeën vielen buiten de gevestigde opvattingen, en daardoor werd hij vaak belachelijk gemaakt en tegengewerkt. Veel artsen beschouwden Semmelweis’ beweringen als ongegrond, richtten zich meer op traditionele methodes en zagen geen noodzaak om hun werkwijzen aan te passen. Bovendien was de medische gemeenschap in die tijd enorm hiërarchisch en behoudend. Het idee dat zij, als medici, zichzelf pijn deden door onhygiënische praktijken te bevorderen, ging in tegen de professionele trots en het zelfbeeld van veel artsen.

Bovendien was Semmelweis op persoonlijk vlak ook ongelukkig. Zijn terechte vasthoudendheid maakte helaas dat hij in conflict kwam met vele vooraanstaande collega-artsen. Hij kreeg te maken met sociale isolatie, wat zijn geestelijke gezondheid beïnvloedde. Ondanks de ontmoedigingen bleef hij vastberaden. In 1857 publiceerde hij zijn bevindingen en theorieën eerst in het Weense medische tijdschrift, en twee jaar later in het Hongaarse tijdschrift Orvosi Hetilap. Uiteindelijk publiceerde hij in de zomer van 1860 zijn volledige bevindingen in zijn boek “Die Aetiologie, der Begriff und die Prophylaxis des Kindbettfiebers”. Ondanks het feit dat sommige artsen openstonden voor zijn nieuwe theorieën, vond hij vooral vijandigheid. De tegenstand kwam vanuit diverse hoeken, zowel van de bekende Duitse arts Rudolf Virchow, maar ook van hoogleraren verloskunde uit die tijd, zoals Scanzoni, Siebold en Braun. Semmelweis publiceerde als vervolg op zijn boek een aantal open brieven waarin hij ten strijde trok tegen de oude en vastgeroeste overtuigingen van zijn critici. Enkele van deze brieven zijn in het Semmelweis museum terug te vinden.

Niet iedereen spande samen of ageerde tegen Semmelweis. De Duitse arts Gustav Adolf Michaelis, hoofdarts Verloskunde in Kiel, onderkende al snel de belangrijke bevindingen van Semmelweis, en voerde al in 1847 dezelfde antiseptische methoden in als door Semmelweis gepropageerd. Michaelis werd echter ernstig depressief omwille van de vele vrouwen, die in het kraambed waren overleden voordat deze maatregelen werden ingevoerd. In augustus 1848, een maand na zijn 50e verjaardag, benam Michaelis zichzelf het leven.

Na 1860 verminderde de gezondheid van Semmelweis geleidelijk. In 1865 ging hij echter snel achteruit, en werd hij geestesziek verklaard. Hij reisde met familie naar Wenen, waar hij eind juli werd opgenomen in het Brünnlfeld gesticht. Hier overleed hij op 13 augustus, slechts enkele weken na opname, aan een sepsis, mogelijk afkomstig van een geïnfecteerde en gangreneuze wond aan zijn rechter hand. Ook waren er speculaties dat syfilis, mogelijk opgelopen tijdens een bevalling, een rol speelde in zijn snelle geestelijke achteruitgang en overlijden.

De cruciale lessen die Semmelweis leerde, waren niet alleen van belang voor de verloskunde, maar beïnvloedden ook bredere medische praktijken. Zijn waarschuwing dat infecties niet alleen in ziekenhuizen, maar ook in andere medische omgevingen konden optreden, leidde tot het algehele besef van de noodzaak om hygiënische procedures te volgen. Het idee dat artsen hun handen moesten wassen voordat ze patiënten behandelden, werd uiteindelijk de norm in ziekenhuizen over de hele wereld.

Pas jaren later werden zijn theorieën eindelijk erkend en bevestigd door moderne microbiologie en de ontdekkingen van figuren zoals Louis Pasteur en Joseph Lister. Zij bouwden voort op zijn fundament, en de principes die hij uitdrukkelijk had gepromoot, werden steeds belangrijker in de strijd tegen infecties in de geneeskunde. Het idee van aseptische methoden en het besef dat bacteriën ziektes veroorzaakten, waren direct verbonden met Semmelweis’ oorspronkelijke observaties. Hierdoor wordt hij nu terecht beschouwd als een pionier in de moderne geneeskunde, die levens heeft gered en de weg heeft vrijgemaakt voor latere medische ontdekkingen.

Als je Boedapest bezoekt, mag je het Semmelweis museum niet missen. Gevestigd in het centrum van de stad, zo’n beetje aan de voet van de burcht van Buda, biedt het museum een blik op het leven en de bijdragen van Ignacz Semmelweis aan de geneeskunde. De tentoonstelling omvat zijn persoonlijke bezittingen, geschiedkundige documenten, en gedetailleerde uitleg over zijn hygiënische doctrines. Bezoekers kunnen meer leren over de omstandigheden in de ziekenhuizen van de 19e eeuw en hoe zijn innovaties een blijvende impact hebben gehad op de gezondheidszorg. Het museum is niet alleen een eerbetoon aan Semmelweis, maar ook aan alle medische professionals die vechten voor betere hygienische omstandigheden in ziekenhuizen en klinieken, zelfs tot op de dag van vandaag. Door zijn verhaal te delen, inspireert het museum toekomstige generaties om te blijven streven naar vooruitgang in de geneeskunde. Het Semmelweis museum bevindt zich op het adres: “Apród utca 1-3, 1088 Budapest, Hongarije.”

Het museum tijdens mijn eerste bezoek in 2013:

Bronnen:
The Semmelweis Icon. Geschreven door Benedek Varga. Uitgave van het Semmelweis Museum ISBN 978-963-7107-26-9

Semmelweismuseum website

Myths about Ignac Semmelweis

Gustav Adolph Michaelis – Arzt, Forscher, Lehrer. Eine Würdigung zum Jubiläumsjahr 1998